جدال ھویت و سیاست ۔۔۔ اکبر علی

قسط اول

جناب علی امیری دہ ابن سینا یونیورسٹی کابل استاد استہ و فلسفہ درس میدہ۔ ماہ گزشتہ برای چند روز دہ کوئٹہ حضور دشتن۔ دہ ای دوران اونا ہمراہ مختلف افراد و ادارہ ہا دید و بازدید دشتن۔ عکس ہای شی رہ ہر روز دہ فیسبک می دیدیم کہ ہمراہ فلان آرگنائزیشن و فلان افراد ملاقات دشت۔

بعد از مختصر سفر کہ جناب امیری واپس کابل رفتن، یک طویل یادداشت ازی سفر کوئٹہ خُو دہ “اطلاعات روز” دہ نام “جدال ھویت و سیاست” دہ سہ قسط نوشتہ کدہ۔

دہ ایں مضمون جناب امیری ہر چند کوشش کدہ کہ بلے شناخت ہزارہ ہای پاکستان و بالخصوص کوئٹہ گب بزنہ، البتہ فوکس ازونا زیاد دہ بلے زبان فارسی استہ کہ ہزارہ ہای کوئٹہ چطور از فارسی دور شدہ رئی استہ و اردو و انگلیسی رہ گڈ کدہ دہ زبان خُو و یک نو زبو یعنی “آزرگی” رہ زبو خُو موگن۔ دہ ایں رابطہ اونا بلے “کیبلاغ آزرگی” ہم نقد کدہ و بلے الفابیٹ ازونا ہم گب زدہ کہ دہ ایں بارہ مہ شخصا خود مہ ہم ہمراہ “کیبلاغ” متفق نیستوم۔ فعلن جواب کیبلاغ رہ میلی بلے خود دوستای کیبلاغی کہ اونا جواب امیری صاحب رہ چی میدن۔

ما میخایوم کہ بلے امزی نوشتے جناب امیری یک نظر بندزیم و سیل کنیم کہ تا چی حد رہ گبای ازونا بجا استہ۔

اوّل گب ای استہ کہ جناب امیری بسیار یک کوتا سفر دہ کوئٹہ دشت و یادداشت شی از دورانیہ سفر شی کدہ درازتر استہ۔ آدم نمیتنہ کہ فقط دہ یک سفر کہ اُو ہم بسیار دہ تشریفات پروٹوکول وغیرہ دشت، مسایل رہ دقیق بنگرنہ، بازہم خانے جناب امیری آباد باشد کہ قلم خُو زحمت ددہ، یک چند ساعت خُو دہ بارے آزرے کوئٹہ مصرف کدہ۔ ما ای گلہ رہ ازونا نمونوم کہ سالہای سال کہ آزرے کوئٹہ دہ آتش دہشت گردی در موخورد، جناب امیری قد دور دراز نوشتہ ہای خو کجا بود۔ اونا ہم حتما دل شی برای مو موسوختہ، شاید دہ اطلاعات روز نوشتہ کدہ باشد، و یا دہ امزو یونیورسٹی کی استاد استن، دہ خلاف کُشتار بیرحمانے مو یگان کانفرنس گرفتہ باشد، ما اطلاع ندروم۔

مائی طرف موضوع۔ دہ ای شک نیہ کہ جناب امیری یک عالم استہ، طلبہ حوزہ مندہ و استاد یونیورسٹی ہم استہ۔ کار و روزگار شی قد کتاب و قلم استہ۔ خواندن و فہمیدن زبان امزی نوشتے شی ہم حداقل برای ازمہ بسیار مشکل بود۔ دہ نظر ازمہ بسیار غووچ فارسی نوشتہ کدہ و یا شاید آسان فارسی باشد امّا ما بسیار دہ دقّت خواندم۔ فارسی رہ ما دہ صورت غیر رسمی دہ شاگردی آقای ربانی یک مدت کوتاہ خواندوم و دیگہ تمام تحصیلات مہ دہ اردو و انگلیسی بودہ۔ اوّل خواستم کہ دہ اردو و یا انگلیسی نوشتہ کنم چون برای مہ آسان تر استہ، باز گفتم خیرہ یک کوشش دہ امزی آزرگی مونم کہ زبان روزمرے مہ استہ۔ دہ دیگہ طرف ما یک آدم اکیڈمک نیوم لہذا کوشش مونوم کہ ٹو دی پوائنٹ گب بزنم و از لفاظی زیاد پرہیز کنم۔

دہ اولنہ قسط نوشتے خُو، جناب امیری یک مجموعی اشارہ کدہ بلے شناخت و کلچر آزرے کوئٹہ و کم و بیش از لحاظ تاریخی یک روشنی اندختہ کہ دہ برصغیر تاریخ آزرہ ازکئی و چطور بودہ۔ اونا ای رہ ہم گفتہ کہ آزرے کوئٹہ شناخت زبان یعنی فارسی و شناخت مذہب یعنی تشیع رہ تا حدی حفظ کدہ البتہ شناخت قومی یعنی آزرگی شی پُر از درد و خون و کُشتار و مہاجرت بودہ و امیتر معلوم موشہ کہ تا ہنوز امی درد رہ از دل خُو بُر نتنیستن۔ البتہ ای رہ نگفتہ کہ شناخت قومی خُو رہ حفظ تنستہ یا نہ۔

دہ ای حقیقت ہم اشارہ کدہ کہ زندگی آزرہ دہ کوئٹہ دہ یک پیراڈاکس مزدوری و قربانی استہ و ڈیموگرافک سٹرکچر شہر از زمان سابق تا حالا بجای خُوب تر شدو، بد شدہ۔ مثلاً گاہ زمان آزرہ دہ شہر آبادی دشت یعنی گرد گوشے امام بارے کلان، درحالیکہ آہستہ آہستہ از شہر بیرون شدہ فقط دہ دو Ghetto محدود شدہ۔ از لحاظ فیکٹ، درست گفتہ۔

دہ ازی قسط روی بحث شی زیاد بلے بیان تاریخی استہ۔

بلے تاریخ تنظیم، ایچ ایس ایف، ایچ ڈی پی و دہ آخر بلے مجلس وحدت المسلمین گب زدہ۔ یک تحلیل کدہ کہ معاشرے کوئٹہ چطور مذہبی استہ و مُلایون شی ہم از خود خُو شناخت ندرہ بلکہ پیروی از فرہنگ مذہبی قم و نجف رہ مونن درحالیکہ تشیع قُم سیاسی استہ و تشیع نجف فرہنگی استہ، ایں چیز رہ مُلایو درک نکدہ۔

بلے ایچ ڈی پی ہم ایتر تنقید کدہ کہ اینا دہ مقابلے مذہبیوں توانائی مناسب رہ ندرن و اگر صورتحال امیتر مند، اینا ہم دہ آئندہ دوچار چیلنجز زیاد موشن۔

دہ دوئمنہ قسط تمام تر فوکس جناب امیری بلے ازی استہ کہ “فارسی” چطور از منے آزرے کوئٹہ گم شدہ۔ دہ نظر جناب امیری حالت فرہنگی آزرے کوئٹہ بسیار مایوس کُن استہ، یعنی آزرہ تباہ تباہ استہ۔

اینجی دیگہ البتہ جناب امیری دہ وقت نوشتن دہ ذہن خُو یک ترازو ایشتہ بودہ کہ دہ یک کاسے شی آزرے کابل رہ ایشتہ بودہ و دہ دیگہ کاسے شی آزرے کوئٹہ رہ۔

اینجی سیل کین کہ امی ترازوی شی غلط ایشتہ استہ و رُست تول نمونہ۔

امیتر دہ نظر میرسہ کہ جناب امیری آزرے کوئٹہ رہ از بدنہ آزرے افغانستان جدا کدہ ھیچ فکر نمیتنہ۔ درحالیکہ ای یک حقیقت استہ کہ مفادات سیاسی، معاشی و اجتماعی مردم ہر منطقہ فرق مونہ۔ درد جناب امیری ای استہ کہ اونا ایتر فکر مونہ کہ آزرہ اگر از فارسی دور شد، دیگہ خال شی گُل استہ۔ ایتر نیہ جناب امیری! بہ نظر از خود ازمہ امروزنے روز آزرے کوئٹہ دہ فارسی اصلا ھیچ بند واز نیہ۔ فارسی امروز اصلا ضرورت ازمو ھیچ نیہ۔ فارسی ھیچ قسم دہ اقتصاد مو کار ندرہ۔ دہ تمام تحصیلات و ہر شعبہ زندگی مو، دہ صورت نداشتن فارسی، اصلن حال مو خراب نیہ۔ ہاں البتہ اگر اردو یا انگریزی بلد نبودیم، از ھیچ کار نییم۔ بغیر اردو یا انگریزی، نہ یونیورسٹی رہ گرفتہ میتنیم، نہ روزگار رہ۔ ایں مباحث فلسفہ جدال ھویت و سیاست رہ خُو بال کُو بیل یک طرف، یک لقمہ نان ہم پیدا کدہ نمیتنیم کہ نیاز اساسی استہ۔

دہ کابل صورتحال دیگہ استہ۔ اونجی اگر ازرہ از فارسی دور شنہ، واقعا خال شن گُل استہ۔ جناب امیری امی فرق از پیش شی گڈ خوردہ۔

دہ روزمرہ زندگی غیر موجودگی فارسی رہ جناب امیری زیاد حس کدہ و بسیار مایوس ہم شدہ۔ مثلاً دہ ہزارہ ٹاون کم کم فارسی رہ دیدہ بلے سائن بورڈز و وال چاکنگ وغیرہ البتہ دہ مری آباد امو ہم نبودہ۔ ایں یک کلان درد استہ برای جناب امیری۔

دہ امزی سلسلہ مزید موگہ کہ دہ گفتگو روزمرہ ہم آزرے کوئٹہ زبان شی گڈوڈ شدہ و الفاظ اردو و انگریزی استعمال مونن و ای خدشہ رہ ظاہر مونہ کہ اگر صورتحال امیتر مند، بہ زودی آزرے کوئٹہ و آزرے افغانستان برای باہم گب زدو ترجمان ضرورت پیدا مونہ۔

خدمت جناب امیری عرض شنہ کہ امیالی ہم مو تا حدی ترجمان ضرورت درے۔ امی نوشتے شمو، برای ازیں کہ نوجوانای مو بوفامن، باید دہ اردو انگریزی ترجمہ شنہ۔

در ضمن ایں رہ ہم عرض کنم کہ مردم آزرہ کہ دہ اوروپا و آسٹریلیا (از افغانستان و پاکستان) زندگی مونن، نو نسل ازونا امیالی ہم برای ازی کہ ہمراہ فیملی خُو دہ کابل و کوئٹہ گب بزنہ، ترجمان دہ کار درہ۔ یا بس باید تمام شن دہ انگریزی گب بزنہ۔ آلی ای صورتحال رہ چی موگی؟ خوش ہر دوئی مو بایہ یا نیہ، حقیقت امی استہ۔

جناب امیری مزید ایں موضوع رہ کش کدہ موبرہ دہ ریشے تاریخی شی کہ فارسی دہ بلوچستان و در کُل ہند ایرقم کہ آلی استہ، ایرقم نبودہ۔ از تاریخ درخشان فارسی نوشتہ مونہ و افسوس مونہ کہ دیگہ آزرہ دہ فارسی نوشتہ نہ مونہ و کتاب ہای ہم کہ نوشتہ موشہ دہ اردو و انگریزی استہ۔ آخری کتاب فارسی از محمد علی اختیار صاحب استہ، ازو بعد دیگہ ہیچ کتاب دہ فارسی چاپ نشدہ۔ ای گبای شی درست استہ۔ مہ ہم ای حقیقت رہ قبول دروم لیکن اظہار افسوس ھیچ ندروم۔ جناب امیری خُو تا ای حد رہ مورہ کہ موگہ آزرے کوئٹہ بے زبو و بے شناخت شدہ۔ ایتر نیہ جناب امیری! کم اغراق کدی اینجی۔ اموتر کہ گفتم زبان فارسی ، ازو وقت کہ مہ پیدا شدوم، بابے مہ پیدا شدہ و باکُل مہ بودہ ، ھیچ وقت دہ فارسی گب نزدہ۔ بابے مہ قد مہ آزرگی گب زدہ، باکُل مہ آزرگی گب زدہ، ازو پیشنہ نسل رہ ندیدوم لیکن منطق امی رہ موگہ کہ ازو پیشتر نسل ہای مو ہم فارسی گب نزدہ، بلکہ آزرگی زبان شی بودہ۔ امی آزرگی زبون خُو مو حفظ کدیم، یک و نیم صد سال استہ کہ دہ ہند و پاک زندگی مونیم، تا ہنوز دہ خانے خُو اردو، انگریزی یا پشتو گب نزدیم۔ آزرگی گب زدیم۔ ما خُو مہ، اولادای مہ دہ انگلینڈ پیدا شدہ، سکول رفتہ، مگر دہ خانہ امیالی ہم آزرگی گب موگہ۔ لیکن ای حقیقت رہ مہ ہم قبول دروم کہ دو یا سہ نسل بعد اولادای ازمہ ہم آزرگی رہ از دست میدہ و جای شی انگریزی میگرہ۔ ای برای ازمہ جای درد نیہ و ایتر فکر نمونوم کہ “بے زبان” شدہ۔

باز پیش رفتہ جناب امیری بلے ایچ ڈی پی ایتر نظر میدہ کہ ایں حزب کہ فعلا دہ پارلیمان ہم نمائندگی مردم آزرے کوئٹہ رہ مونہ، ھیچ توجہ بلے “زبان مادری” ندرہ۔

اینجی باز جناب امیری دوچار مغالطہ شدہ۔ دہ نظر جناب امیری زبان مادری مردم آزرے کوئٹہ “فارسی” استہ درحالیکہ دہ نظر اکثریت ازمو بشمول ایچ ڈی پی، زبان مادری ازمو فارسی ھیچ نیہ بلکہ “آزرگی” استہ۔

(جاری استہ)۔

اکبر علی
0 Shares

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *